هنرهای ایرانی همیشه بعنوان برترین هنرهای دنیا مطرح بوده اند و در جای جای دنیا هنوز هم طرفداران سرسخت خود را دارند. هنرمندان و آفریدگان هنرها در ایران زمین همیشه بدنبال اسباب و وسیله ای بجهت بروز خلاقیت ها و درونیات و اعتقادات خود بوده اند. حال این درونیات گاه به سمت و سوی عشق و دلدادگی - چه از نوع مجازی و چه از نوع حقیقی – گاه تفکرات و تاملات معنوی ، گاه تغییرات یا فشارهای اجتماعی ، گاه... حرکت کرده است.

 

        در این میان ،  هنرمندان با تمام توانایی و خلاقیت خویش ، هر یک در زمینه ی مشخص خود به خلق اثر یا آثاری پرداخته اند که هریک در جای خود قابل تامل و بررسی است.

 

        اما با این حال ، گویا هنرمندان در بسیاری از موارد نیازمند دست دیگری بودند تا بیاری ایشان بیاید و حرفی ورای آنچه از دست ایشان بر می آمد ، بزند. ازین رو در بسیاری از آثار هنری ایرانی ، شاهد همکاری هنرمندان مختلف برای خلق یک اثر هنری مشخص هستیم. چنانچه بیشتر تابلوهای خوشنویسی ، تنها به هنر خوشنویسی اشاره نمی کند و ما در یک تابلوی خوشنویسی هنرهایی مانند شعر ، تذهیب ، تشعیر و ... را شاهد هستیم.

        هنر موسیقی نیز ازین دسته ، استثنا نیست. بیشتر آثار موسیقایی خلق شده توسط هنرمندان این مرز و بوم تابلویی مبتکرانه از هنرنمایی چندین هنرمند است. بدینگونه که در ترکیب یک موسیقی فاخر می توان رد پای شاعر و خواننده و نوازنده و آهنگساز خوب را ، پیدا کرد.

 

        در دنباله ی این جریان و با توجه به مطالب عرض شده ، اگر ما در آثار مختلف موسیقایی بررسی کنیم متوجه این موضوع می شویم که گاه یک شعر یا ملودی یا... آنقدر برجسته و مورد توجه است که آثار مختلفی با آن ملودی یا شعر خلق می شود. یکی از این آثار همان شعر (غزل) معروف سعدی است که با مطلع ای ساربان آهسته ران کارام جانم می رود ، آغاز می شود. این غزل از دیرباز مورد توجه اهالی موسیقی و بخصوص آهنگسازان ، بوده است. آهنگسازان ایرانی ملودی های مختلفی در دستگاه ها و گوشه های مختلف برای این غزل سعدی خلق کرده اند که در زیر بطور  خیلی خلاصه به چند نمونه ازین آثار اشاره می کنیم.

 

 

 

 

       آلبوم پیوند مهر استاد محمد رضا شجریان یکی از نمونه های موفق بداهه خوانی و بداهه نوازی است. این اثر در سال 1363 با همکاری استاد محمدرضا شجریان واستاد فرهنگ شریف در قالب یک کار خصوصی اجرا و ضبط شد و در سال 1379 با یک تاخیر شانزده ساله راهی بازار موسیقی شد.

 

       استاد شجریان در این اثر ، این غزل معروف سعدی را بصورت تصنیف ضربی (کارعمل) اجرا کرده است که فرهنگ شریف هم با تار خود شجریان را در این اجرا همراهی کرده است. استاد شجریان سه بیت این غزل را در این ضربی اجرا کرده است که تماما در ابوعطا (درآمد ابوعطا) می باشد. ناگفته نماند که فرهنگ شریف هم که یکی از بهترین بداهه نوازان تار در ایران می باشد در اجرای این قطعه به زیبایی با شجریان همراه شده است. شنیدن این قطعه را پیشنهاد می کنم. 

 

 

 

       محمد جلیل عندلیبی یکی از آهنگسازان بسیار موفق و پر کار نسل بعد از انقلاب است. عندلیبی یکی از اولین گروه های موسیقی اصیل را با نام گروه مولانا پی ریزی کرد و هنوز هم که سالیان متمادی از تشکیل این گروه می گذرد ، گروه مولانا با پستی و بلندی و کمرنگی ، پررنگی ، به فعالیت خود ادامه می دهد. یکی از کارهای موفق عندلیبی ، کاست کیش مهر است ، با صدای شهرام ناظری.

 

       شهرام ناظری در کیش مهر شش تصنیف از ساخته های محمدجلیل عندلیبی را اجرا کرده است که یکی از این تصانیف ، تصنیفی با نام کاروان ، با همین غزل سعدی است.

 

       این تصنیف از شهرام ناظری ، در مایه ی نوا است. یکی از مناسب ترین ملودی هایی که بر روی این غزل سعدی ساخته و پرداخته شده است همین تصنیف کاروان است. انتخاب دستگاه نوا برای این غزل ، نیز یکی از دلایل مناسب بودن این تصنیف است. خواهش و التماس خواننده در اجرای مصرع اول این غزل ، که از ساربان ، تمنای آهسته راندن را دارد ، بسیار زیبا و به یاد ماندنی است. بگونه ای که در اجرای مرتبه ی اول ایم مصرع (ای ساربان آهسته ران کارام جانم می رود) ، ناظری با صدای اوج می خواند و گویا ساربان را که کاروانش به دوردست ها رفته است را صدا می کند و در اجرای مرتبه ی دوم این مصرع ، دیگر اوج نمی خواند ، بلکه یک اکتاو بم تر می خواند گو اینکه دیگر کاروان رفته است و خواننده زیر لب شکوه سر می دهد.

 

 

       اجرای گلپا از این غزل سعدی مربوط به دهه ی ۴۰ و برنامه گلها می شود. گلپا این غزل را بصورت آوازی و در دستگاه سه گاه ارائه داده است. آواز های منحصر بفرد گلپا همیشه خاطره انگیز و دلنشین بوده است که این آواز سه گاه با این غزل سعدی هم یکی از همین نمونه آوازهای ماندگار گلپا بشمار می رود.

 

       "این اواز انقدر زیبا توسط گلپایگانی اجرا شد که شهرت اواز به مرزهای خارج از ایران هم کشیده شد.در کشور اذربایجان تیمور مضطفی اف خواننده بزرگ و نامی کشور اذربایجان با الهام از اواز گلپا ای ساربان را به زبان ترکی و در همان دستگاه سه گاه اجرا کردند و در مصاحبه خود با تلویزیون اذربایجان اعلام کردند که این اواز را با الهام از صدای گلپایگانی در ایران و اواز زیبائی که اجرا کردند دوباره خوانی کردند البته با زبان ترکی!"

 

 

 

 

       یکی از اولین کاست های علیرضا افتخاری ، کاست کاروان بود. این کار با تنظیم مهیار فیروزبخت از آهنگ های مرحوم عبدالحسین برازنده بر روی اشعاری از سعدی و سالک بود.

 

       اولین تصنیف این مجموعه تصنیفی است با نام کاروان ، بر روی همین غزل مزبور ، از سعدی. ملودی این تصنیف از عبدالحسین برازنده ، در مایه ی بیات ترک است و صدای جوان علیرضا افتخاری در اجرای این تصنیف ناخودآگاه صدای مرحوم استاد تاج اصفهانی را تداعی میکند.

 

       از نکات مشخصه ی این تصنیف ، رعایت کردن سرضرب های سنگین در {تقریبا} کل آهنگ است. با توجه به این نکته ، در می یابیم که این تصنیف تاحدودی شبیه به مارش های نظامی است. گویا آهنگساز و تنظیم کننده ی اثر از روی تعمد ، چنین افکتی به آهنگ بخشیده اند تا آهنگ به نوعی تداعی کننده ی صدای کاروان باشد. همراهی کردن گروه کر مردانه هم بر این شباهت افزوده است و این تصنیف با اقتدار یک مارش نظامی است.

 

       دومین آهنگی که با صدای علیرضا افتخاری و بر روی این غزل سعدی اجرا شد، تصنیفی است با نام دلستان. این تصنیف در مرکز موسیقی صدا و سیما تولید شده بود ، ولی بعد از یک تاخیر هفت ساله ، در زمستان سال 1382 در قالب یک کاست با عنوان قصه ی شمع منتشر شد. که متاسفانه با بی دقتی ناشر ، نام این تصنیف ، در بروشور کاست ، اشتباه ذکر شده بود.

 

       آهنگ این تصنیف از شاهزاده ی موسیقی همایون شجریان ، فرزند استاد محمدرضا شجریان است. همایون شجریان در سالهای 1374 و 1375 مدتی را با صدا و سیما همکاری می کرد. نتیجه ی یکی از این همکاری ها همین تصنیف زیبای دلستان است. این تصنیف در سال 1375 با تنظیم عمادرضا نکویی  و با اجرای ارکستر صدا و سیما، اجرا و ضبط شد.

 

 

       سومین آهنگی که با این غزل سعدی و با صدای علیرضا افتخاری اجرا شده است ، تصنیف کاروان نام دارد. این تصنیف در آلبوم خروش بحر و با آهنگسازی فردین کریم خاوری ، به بازار موسیقی ارائه شد.

 

       آلبوم خروش بحر شامل پنج تصنیف ، یک قطعه آوازی و دو قطعه ی بی کلام است. این اثر به مناسبت ایام دهه ی اول محرم و سالروز شهادت حضرت سیدالشهدا و واقعه ی کربلا اجرا شده است.

 

       تصنیف کاروان ، در این اثر ، در مایه ی دشتی (شور) اجرا شده است. فردین کریم خاوری با همکاری علیرضا افتخاری و با یک سازبندی شایسته و متبحرانه ، به نحوی این غزل را سوزناک ارائه داده اند ، که بسیار در مناسبت خود ، بجا و گوش نواز است.

 

 

       حسین عمومی ، از موسیقیشناسان و نی نوازانی است که در برخی برنامه های گروه شیدا با محمدرضا لطفی همکاری می کرد.

 

       حسین عمومی با همکاری حسین علیزاده ، این تصنیف قدیمی ای ساربان را با غزل سعدی ، بازسازی کرده اند. این اثر در مایه ی چهارگاه و با نوازندگی حسین علیزاده و حسین عمومی و مرحوم ناصر فرهنگ فر (و چند نوازنده ی دیگر که متاسفانه نامی از ایشان ندارم) اجرا شده است.

 

 

 

       حسین علیزاده ، همین تصنیف ای ساربان را ، که با مرحوم حسین عمومی بازسازی کرده بودند ، در قالب یک آلبوم با نام صبحگاهی منتشر ساختند، اما این بار نه با صدای حسین عمومی ، بلکه با صدای شاگرد قدیمی شجریان ، محسن کرامتی.

 

       محسن کرامتی در این اثر ، با آواز خود ، علیزاده را همراهی می کند. کل کار در مایه ی چهارگاه اچرا شده است که اجرای آهنگ ها به دست گروه سازهای ملی است.

 

 

 

       مرحوم الهه ، در زمان حیات خود ، تصنیف های زیبایی را اجرا کرد ، که تک تک این تصانیف برای مشتاقان صدای وی ، خالی از خاطره نیست.

 

       این بار غزل ای ساربان سعدی را الهه اجرا کرده است ، با آهنگی از مرحوم جواد معروفی.  

     

       این اجرا مربوط به سری برنامه های گلهای رنگارنگ می شود ، که برنامه ی شماره ی 451 را شامل می شود.

 

 

 

       عبدالوهاب شهیدی نیز این غزل سعدی را با همان آهنگ مرحوم جواد معروفی اجرا کرده است. مدت اجرای عبدالوهاب شهیدی پنج دقیقه و پنجاه ثانیه می باشد.

 

       شهیدی ، این تصنیف را یک بار در سری برنامه های گلهای رنگارنگ (برنامه ی شماره ی 271) اجرا کرد و یک بار هم در برنامه ی شماره ی 376 یک شاخه گل، این تصنیف را اجرا کرد.

      

 

       آهنگ ای کاروان با صدای معین (نصرالله معین) ، از معدود تصنیف هایی است که معین در چارچوب موسیقی اصیل اجرا کرده است.

 

       این تصنیف همان تصنیف مشهور استاد عیدالحسین برازنده است که در سطور بالاتر ، علیرضا افتخاری هم آن را اجرا کرده بود.

 

 

 

       معین از آواز خوانان اصفهانی است که مدتی نزد استاد تاج اصفهانی به تعلیم آواز مشغول بود. اما در کارنامه ی معین ، کمتر کار سنتی و اصیل می بینیم تا جایی که دیگر کسی معین را در رده ی خوانندگان سنتی نمی شناسد. ولی به هر حال معین از آن دسته خواننده هایی است که در کار خود بسیار موفق است. اما این تصنیف کاروان ، از جمله تصانیفی است که معین در رده ی موسیقی اصیل اجرا کرده است و الحق و انصاف هم که خوب اجرا کرده است. فایل صوتی کامل نیست و مدت زمان طولانی ای ندارد اما شنیدنش خالی از لطف نیست.

 

 

 

       عبدالحسین مختاباد ، خواننده ای بود که به سرعت گل کرد. اما به همان سرعت که گل کرده بود هم از صحنه دور شد. مختاباد صدای خوبی دارد و توانایی های اجرای موسیقی ایرانی هم در صدای او موج می زند. و از همه مهمتر اینکه در این دوران تقلید صدای خواننده های مطرح ، مختاباد از کسی تقلید نمی کند و صدای خودش را دارد.

 

       مختاباد در کاست زورق مهتاب ، به اهنگسازی و تنظیم سید محمد ساعد ، در تصنیفی با نام کاروان ، این غزل سعدی را اجرا می کند. در این تصنیف و در کل این کاست ، تنظیم زیبایی را از محمد ساعد می شنویم. تنظیم کننده ی این اثر با ابتکار فراوان مثل یک تابلوی مینیاتور از تمامی سازها استفاده ی صحیح و بجا کرده است و رنگ آمیزی زیبایی به کار بخشیده است.

 

       در واقع زورق مهتاب یکی از کارهای خوب موسیقی اصیل است که متاسفانه مثل خیلی دیگر از کارهای خوب ، با تبلیغات غلط و ضعیف ، به جایگاه واقعی خود نرسید.

 

 

       آخرین تصنیفی که بر روی این غزل سعدی آماده شد ، تصنیفی در مایه ی راست پنجگاه است.

 

       این تصنیف از ساخته های زیبای ارشد طهماسبی است.  تصنیف ای ساربان طهماسبی در کاستی تحت عنوان عشق ماند با صدای سالار عقیلی منتشر شد.  عشق ماند ، اولین اثری است که از سالار عقیلی  منتشر شد. در این کاست ، سالار عقیلی به خوبی تصانیف ارشد طهماسبی را اجرا می کند و از عهده ی اجرای آهنگ های پر تحرک طهماسبی به خوبی بر می آید. چنانچه خود ارشد طهماسبی هم در بروشور آلبوم ٬ از سالار عقیلی تعاریف لازم را بعمل آورده است. قابل ذکر است که بتازگی کتاب نتی از ارشد طهماسبی منتشر شده است که تمامی این تصانیف مشترک ارشد طهماسبی و سالار عقیلی بصورت نت شده در آن کتاب چاپ شده است.

 

       اما نکته ی قابل توجه این است که سالار عقیلی باید بداند که اگر می خواهد برای خود ، در موسیقی جایی داشته باشد ، باید دست از تقلید بر دارد. صدای سالار عقیلی شدیدا تحت تاثیر صدای محمدرضا شجریان است ، که این مطلب لطمه ی شدیدی به استقلال هنری سالار عقیلی زده است.

 

---

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: